ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ a.stergiou@eleftherotypia.net
Εφιάλτης για τους αγρότες, κακός μπελάς για τις καλλιέργειες αποδεικνύονται οι σκώληκες με την επωνυμία νηματώδεις. Η καταπολέμηση γίνεται σήμερα με χημικές, φυσικές και βιολογικές μεθόδους, αλλά όποια κι αν εφαρμόστηκε δεν κατάφερε να μηδενίσει εντελώς τον πληθυσμό τους κι απ' ό,τι φαίνεται η έρευνα έχει μέλλον.
Μικροσκοπικά σκουλήκια με σώμα λεπτό, επίμηκες και κυλινδρικό, έχουν μακρόχρονη πορεία στη Γη, ήδη από την προϊστορία. Ωσπου το 17ο αιώνα εμφανίζονται και οι φυτοπαρασιτικοί νηματώδεις σκώληκες, οι οποίοι προσαρμόζονται εξαιρετικά εύκολα στο περιβάλλον.
Προσβάλλουν τις ρίζες, που μοιάζουν σαν να έχουν παντού κόμπους και τα φυτά καταστρέφονται. Το μενού δεν έχει τελειωμό: πατάτες, κρεμμύδια, καρότα, τομάτες, μπρόκολα, φράουλες, σταφύλια κ.ά. Οπου υπήρξαν προσβολές σε ελληνικές καλλιέργειες, η παραγωγή μειώθηκε κατά 5%-50%! Οι πιο επιζήμιοι νηματώδεις σκώληκες, εξηγεί η τεχνολόγος-γεωπόνος, Μαρία Κορμπή, από το Εργαστήρι Νηματωδολογίας του Τμήματος Εντομολογίας και Γ. Ζωολογίας του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου, είναι τα γένη των Meloidogyne, Heterodera και Globodera. Ενα θηλυκό Meloidogyne (κομβονηματώδης) μπορεί να γεννήσει από 100 ώς 1.000 αβγά, ενώ τα θηλυκά Heterodera και Globodera γεννούν 500-600 αβγά!
Αντιμετώπιση
Για να σχεδιαστεί πρόγραμμα καταστολής, χρειάζεται κατ' αρχάς να διαγνωστεί ποιο είδος έχει κάνει τη ζημιά. Η θανάτωση των νηματωδών με χημικά μέσα (χημική καταπολέμηση) δημιούργησε περιβαλλοντικά προβλήματα, με αποτέλεσμα η επιστημονική κοινότητα να στραφεί σε φυσικές και βιολογικές μεθόδους καταπολέμησης. Συστήνεται προσοχή στη μεταφορά χώματος φυτών ή φυτικών τμημάτων κονδύλων βολβών, που είναι προσβεβλημένοι, να μη δίνονται καλλιεργητικές μηχανές... όπου να 'ναι και οι αγρότες να είναι προσεκτικοί ακόμη και στα ρούχα που φορούν. Οι νηματώδεις μπορούν να μεταφερθούν, κατά την κ. Κορμπή, ακόμη κι από αρδεύσεις, με έντομα ή και με ισχυρούς ανέμους, που μπορούν να παρασύρουν τα αβγά. Επαγρύπνηση χρειάζεται και για το πολλαπλασιαστικό υλικό, συστηματική απολύμανση των γεωργικών εργαλείων με διάφορα μέσα (καυτό νερό, ατμό κ.ά.), διεξαγωγή αυστηρών φυτοϋγειονομικών ελέγχων σε εισαγόμενα γεωργικά προϊόντα κ.ά.
Η επιστημονική κοινότητα συστήνει στους παραγωγούς, αν υποψιαστούν ότι υπάρχουν νηματώδεις σκώληκες, να στείλουν δείγματα σε εργαστήρια και βέβαια να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στα χωράφια τους. Με την κατάλληλη κατεργασία του εδάφους, οι νηματώδεις εκτίθενται στην ηλιακή ακτινοβολία, ενώ χρειάζεται αγρανάπαυση το καλοκαίρι, αμειψισπορά, δηλαδή σπορά με ψυχανθή (όσπρια κ.ά.) ή εναλλαγή καλλιέργειας. Αλλες μέθοδοι είναι η ηλιοαπολύμανση (κάλυψη του αγρού με διαφανές πλαστικό το καλοκαίρι, αφού οι υψηλές θερμοκρασίες σκοτώνουν τους νηματώδεις), απολύμανση του εδάφους με υδρατμούς ή με προσθήκη οργανικής ουσίας που ευνοεί σαπροφυτικούς οργανισμούς, οι οποίοι δρουν ανταγωνιστικά προς τους νηματώδεις.
Υπάρχει βεβαίως και η βιολογική καταπολέμηση, όπου οι νηματώδεις μειώνονται με ανταγωνιστικά φυτά (λ.χ. σπαράγγι, κατηφές) ή μπορούν να προσκολληθούν σε φυτά-παγίδες, ώστε να μένουν ανέπαφες οι καλλιέργειες, με τη χρήση φυσικών εχθρών (βακτήρια, παράσιτα κ.ά.). Τέλος, υπάρχουν πλέον και ανθεκτικές ποικιλίες φυτών, που συνεχίζουν να αναπτύσσονται κανονικά, παρά το στενό μαρκάρισμα από τους νηματώδεις...
